[ Pobierz całość w formacie PDF ]
sz"o na my�l zniszczenie tych form i zast�pienie ca"ego bogactwa porozumie� mi�-
dzyludzkich tylko i wy"�cznie reporta�em . By"by to mo�e pomys" na dramat
z kr�gu teatru absurdu: ludzie umiej� tylko opowiada� sobie o tym, co widzieli, co
s"yszeli w cudzych �rodowiskach. Apologetom reporta�u profesjonalnego przycho-
dzi"a do g"owy taka kombinacja niewiarygodna w najzwyklejszej codzienno�ci!
w której ca"e pi�miennictwo literackie zosta"oby wch"oni�te przez reporta�. Wierzy-
li w to i Kisch, i LEF. Wystarczy takie idee �ci�gn�� na ziemi�, ku mowie, przymie-
rzy� do elementarnych form kultury, aby stwierdzi� ponad wszelk� w�tpliwo��, jak
s� �mieszne, i jak niebezpieczne.
Oczywi�cie, reporta� nie oznacza �mierci literatury. Nie zagra�a jej w �aden spo-
sób. Reporta� to jedno ze skrzyde" kultury: w tym znaczeniu, w jakim mówimy
o skrzyd"ach budynku lub o grze skrzyd"owych zawodników w meczu pi"ki no�nej.
Ka�da konfiguracja kodów artystycznych w mniejszym lub wi�kszym stopniu
znajduje oparcie w �yciu mowy potocznej. Wyrastaj� z niej i nowela, i powie��,
i esej, i monolog liryczny. Po raz który� ju� z rz�du odwo"ujemy si� do szko"y Tar-
tuskiej, która mówi, �e kultura to nagromadzenie systemów znakowych: wtórnych
wobec j�zyka naturalnego, nad nim nadbudowanych. Wnioski z teorii wtórnych
systemów modeluj�cych wydaj� mi si� rozstrzygaj�ce w dyskusji o rang� i uzurpa-
cje reporta�u. Przed reportersk� aneksj� ca"ej sztuki s"owa broni nas to, co znajduje
si� u podstaw wszelkich form komunikacji literackiej: j�zyk codzienno�ci. Jego bo-
gactwo przeciwstawia si� ubóstwu pi�miennictwa zredukowanego do jakiej� jednej
zaledwie konwencji.
Reporta� profesjonalny, podobnie jak i reporterstwo spontaniczne, podlega kano-
nowi uzgodnionej hierarchii warto�ci, wspólnej dla autora i publiczno�ci. Pisa"em
ju�, �e reporter to jeden z nas . Tekst reporterski musi utrzymywa� odbiorc� w tym
w"a�nie prze�wiadczeniu. Mówi mu: mamy te same nawyki, w ten sam sposób od-
graniczamy i odró�niamy dobro i z"o, cie� i blask, prawo�� i zbrodni�, pi�kno i brzy-
dot�. Nasz czytelnik to nasza najwi�ksza nagroda , wo"a" Wa�kowicz. Nagroda,
tak, ale i przekle�stwo. Strategia uzgodnie� rozgrywa si� na wszystkich pi�trach
229
wypowiedzi, w ka�dej strefie kompozycji reporterskiej. To osobliwa dialektyka: po-
szerza si� wiedz� o faktach i, chc�c nie chc�c, utrwala niewiedz� o innych faktach,
jak gdyby z drugiego planu, przywo"ywanych obok g"ównego tematu, gwoli b"yska-
wicznego porozumienia z odbiorc�. Nie sposób ustrzec si� tu od frazeologii, która
odbija przebrzmia"e opinie, podrzuca umar"e przes�dy, uruchamia zdegradowane
widzenia rzeczy i zjawisk.
Kompromis ze stereotypem j�zykowym jest nieunikniony.
Ze stereotypem wyobra�ni równie�. Nie tylko w reporta�u, ale w reporta�u
zw"aszcza. Aluzje do systemu mniema� publiczno�ci w strukturze wypowiedzi re-
porterskiej odgrywaj� rol� tak samo donios"�, jak w kompozycji kadru filmowego
drugi plan. Teoria reporta�u jest dzi� g"ównie teori� pierwszego planu , planu fak-
tów. Tymczasem kszta"t reporta�u okre�la si� nie tylko poprzez temat, ale i poprzez
projekt adresata.
Ze wzgl�du na wizerunek odbiorcy ró�nicuj� si� odmiany gatunkowe reporta�u.
Jest to jedno z najbardziej atrakcyjnych zagadnie� dla teorii form pi�mienniczych,
poruszaj�ce tak�e emocje praktyków reporterstwa. Niedawno w gronie najm"od-
szych reporterów naszego zespo"u zwierza si� Anna Bratkowska mia"a miejsce
charakterystyczna dyskusja: czy Ryszard Kapu�ci�ski jest literatem, czy po prostu
znakomitym dziennikarzem? Spór mia" charakter raczej terminologiczny. Czy to j
u � literatura, czy a � dobre dziennikarstwo 288. Ró�nic� mi�dzy reporta�em lite-
rackim a reporta�em dziennikarskim wyja�nia si� zazwyczaj dwojako. Jedni twier-
dz�, �e chodzi o styl, �e reporta� literacki jest po prostu "adniej napisany, silniej
nasycony figurami i tropami. Rzecz prosta, to �aden wyró�nik. Literatura pi�kna
umie pos"ugiwa� si� efektem niespójno�ci stylistycznej, bagatelizowa� kanony "ad-
no�ci , rezygnowa� z dekoracyjno�ci mowy nie przestaj�c by� literatur� pi�kn�.
S"ownik terminów literackich akcentuje inne, rudymentarne wyznaczniki literacko-
�ci: O charakterze reporta�u decyduje stosunek elementów informacyjnych oraz
autorskiej interpretacji i oceny. Na pograniczu literatury pi�knej znajduj� si� odmia-
ny reporta�u, które "�cz� materia" autentyczny z fikcj� fabularn�, charakterystykami
psychologicznymi bohaterów i rozwini�tym komentarzem autora 289. Pojawia si�
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
